"Қазақстан темір жолы" Ұлттық компаниясы" АҚ  2022 жылы рекордтық жүк айналымына қол жеткізіп, 252 млрд ткм жетті, бұл 2021 жылғы деңгейден 5,2% - ға артық (соңғы 20 жылда бұл көрсеткіш екі есе өсті). Ұлттық тасымалдаушының ақпаратына сәйкес, бұл логистикалық маршруттардың өзгеруіне, тасымалдау ауқымының ұлғаюына және отандық тау-кен металлургия өнімдерінің экспортының өсуіне байланысты мүмкін болды. Сонымен қатар, Қазақстан мен Қытай арасындағы рекордтық жүк ағыны тіркелді: 2022 жылы осы бағытта барлығы 23 млн тоннадан астам тасымалданған, бұл өткен жылмен салыстырғанда 15% - ға жоғары. Мұның бәрі инфрақұрылымды жеделдетіп дамыту қажеттілігіне алып келеді, бұл өз кезегінде отандық темір жол машина жасауына саланың ішкі қажеттілігін қамтамасыз ету үшін өндірістік қуаттарды серпінді күшейтуге және ұлғайтуға мүмкіндік береді.

Қазақстанда теміржол машиналарын жасау белсенді дамып келеді. 2017 жылдан 2022 жылға дейінгі кезеңде темір жол өнімдерін өндірудің жыл сайынғы көлемі құндық мәнде 3,2 есе - 104,5-тен 331,8 млрд теңгеге дейін өсті. 2023 жылдың қаңтар-сәуір айларының қорытындысы бойынша т / ж өнімдерін өндіру көлемі ақшалай түрде 87,269 млрд теңгені құрады. Динамикаға негізінен теміржол локомотивтері мен жүк вагондарының шығарылымының жоғарылауы арқылы қол жеткізілді.

Өндіріс көлемінің өсуінің жоғары динамикасына қарамастан, машина жасау кәсіпорындары ішкі нарықтың өсіп келе жатқан қажеттіліктерін әлі де толық қанағаттандырмайды. Мәселен, 2022 жылы ішкі нарықты тұтыну көлемінің жалпы сомасы 433,8 млрд теңгені немесе 9 927,3 млн құрады, оның ішінде отандық өндірушілердің үлесіне небәрі 59,1% - ы, ал импорттық өнімге-40,9% - ы келеді. Бірақ сонымен бірге, локомотивтер мен жүк вагондарын шығаратын отандық кәсіпорындардың өндірістік қуаттылығының жеткіліксіз жүктемесі бар, дегенмен бұл өнім ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекеге қабілетті.

Елімізде соңғы 10 жылда заманауи локомотивтерді, жолаушылар, жүк және рефрижераторлық вагондарды, тұтас илектелген дөңгелектер мен осьтерді, арбалардың бөлшектері мен тораптарын, жолдың жоғарғы құрылымының материалдарын (жоғары ұзындықтағы рельстер, бағыттамалы бұрмалар, крестовиналар, рельсті бекіту элементтері, ремкомплекттер), әртүрлі теміржол жабдықтары, жол жұмыстарының шағын механикаландыру құралдарын шығару бойынша жаңа зауыттар мен қосымша қуаттар енгізілді. Индустрияландыру бағдарламасын іске асыру шеңберінде локомотив және вагон жасау саласында әлемдік көшбасшылар тартылды - General Electric, Alstom, Talgo, Трансмашхолдинг, Stadler және басқалар.

Теміржол машина жасау секторында 200-ден астам отандық кәсіпорын жұмыс істейді, олар 12 мыңнан астам адамды жұмыс орындарымен қамтамасыз етеді. Өндірілетін өнімдегі қазақстандық қамту деңгейі 30% - дан 80% - ға дейінгі диапазонда.

Сектордың негізгі қала құраушы кәсіпорындары: "Локомотив құрастыру зауыты" АҚ (Астана), "Электровоз құрастыру зауыты" ЖШС (Астана), "Тұлпар "вагон құрастыру зауыты" ЖШС (Астана), "Қазақстан вагон құрастыру компаниясы" ЖШС (Екібастұз), "ЗИКСТО" АҚ (Петропавл), "Cool Infinity"ЖШС/"Зладная шексіздік" машина жасау корпорациясы (Петропавл), "Степногорск" БЖК "АҚ (Степногорск)," Ақтөбе рельс арқалық зауыты "ЖШС (Ақтөбе)," Format Mach Company "ЖШС (Павлодар)," Востокмашзавод "ЖШС (Өскемен)," Проммашкомплект "ЖШС," R. W. S. Wheelset", ЖШС " R. W. S. Binding "және" Railcast Systems " ЖШС (Екібастұз) және басқалар.

Мысалы, "Тұлпар" вагон құрастыру зауыты Stadler bussnang AG (Швейцария) компаниясымен бірлесіп қазіргі заманғы жылдам жолаушылар вагондарының төрт түрін шығаруға ниетті: купе, плацкарт, мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған штабтық және техникалық (электр станциялары).

Соңғы жылдары әлемдік темір жол техникасын өндірушілердің қатысуымен инновациялық жобаларды табысты іске асырудың арқасында отандық машина жасау дамудың жаңа деңгейіне көтерілді. Мәселен, 2017-2022 жылдар аралығында барлық машина жасау саласындағы теміржол машина жасау секторының үлесі 8,1% - дан 10,7% - ға дейін, ал өңдеу өнеркәсібі құрылымында - 0,6% - дан 0,7% - ға дейін өсті. Тұтастай алғанда, көрсеткіштер сектордағы жалпы қосылған құнның үдемелі және тұрақты өсуі есебінен оң динамиканы көрсетеді.

Алайда салада бірқатар проблемалық мәселелер де бар. Атап айтқанда, жылжымалы құрамды жаңартудың төмен қарқыны (локомотивтердің орташа тозуы 70%, вагондар - 64% құрайды), локомотивтер мен вагондар өндірісі үшін импорттық шикізаттың жоғары құны, жүк вагондары мен басқа да т/ж техникаларының тапшы үлгілерін рентабельді өндіру үшін ішкі нарықтың шектелуі, сондай-ақ транзиттік жүк айналымының өсуінің әсері (локомотивтер арқылы жүк айналымының ұлғаюы болжанады республиканың аумағы, бұл әлемдегі және аймақтағы қиын геосаяси жағдайға байланысты; көптеген компаниялар Азия мен Батыс елдері арасындағы сауда-экономикалық көпірге айналатын Қазақстандық бағытты белсенді қолдана бастайды).

Отандық көлік машиналарын жасауды одан әрі дамыту шығарылатын өнім нарығын жетілдірумен тығыз байланысты. Ол үшін өндірісті кеңейту үшін инвестицияларды белсенді тарту, заманауи технологияларды енгізу, мемлекеттік қолдауды барынша пайдалану қажет.

Саланың өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін теміржол өнеркәсібі кәсіпорындарында жылжымалы құрамға техникалық қызмет көрсету және жөндеу бойынша шығарылатын өнімдер мен көрсетілетін жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің ассортиментін кеңейту жоспарлануда. "ҚТЖ "ҰК" АҚ-ның және тасымалдау процесінің басқа да жеке меншік субъектілерінің тауарлық-материалдық құндылықтарын жергілікті өндірушілерден сатып алу құны бойынша неғұрлым төмен бағалар есебінен және бұл ретте шетелдік аналогтармен салыстырғанда сапасы мен сенімділігі жағынан кем түспейтін амортизациялық шығындарды төмендетуге мүмкіндік береді.

Мысалы, "R. W. S. Binding" ЖШС-де рельсті бекітпелер мен полимерлі төсемдердің жаңа түрлерін жасау бойынша жұмыстар жүргізілуде. Бұл пойыздардың учаскелік жылдамдығын арттыруға және теміржолға техникалық қызмет көрсету шығындарын азайтуға мүмкіндік береді.

Қазақстанда теміржол машиналарын жасауды одан әрі дамытуға бағытталған іс-шаралар ретінде төмендегілер аталды.

Өндірісті жаңғырту, технологиялық жабдықты жаңарту және жаңа технологияларды енгізу.

Бірқатар өндірушілер шығарылатын өнімнің номенклатурасын кеңейту және сапасын арттыру, өнімділікті арттыру және импортты алмастыратын өнімді игеру мақсатында қолданыстағы өндірістерді жаңғыртумен айналысады. Мәселен, "Format Mach Company" ЖШС жылдық бағдарламасы 7000 тонна фрикциялық, тежегіш қалыптарды және басқа да өнімдерді дайындау үшін ұсақ құюдың автоматты қалыптау желілерін енгізу бойынша құны 16 млрд теңге болатын инвестициялық жобаны және жылдық бағдарламасы 5000 тонна орташа құюды жүзеге асырады. Жобаны іске асыру нәтижесінде 2024 жылы бұрын Қазақстанда өндірілмеген шағын және орта теміржол және фасонды құюды сериялық шығару қамтамасыз етіледі. Кәсіпорынның өндірістік қуаты жылына 4,8 мыңнан 20 мың тоннаға дейін өседі.

Отандық локомотивтер мен вагондардың модельдік қатарын шығаруды кеңейту

Машина жасау кәсіпорындарының жоспарында өндірісті одан әрі әртараптандыру, жолаушылар және маневрлік локомотивтердің, жүк және жолаушылар вагондарының жаңа түрлері мен серияларын шығару көзделген және жүргізілуде.

Мысалы, төмен көміртекті технологияларды енгізу мақсатында "Локомотив құрастыру зауыты" АҚ шығарылатын магистральдық тепловоздарда сұйытылған табиғи газды қолдану жөніндегі пилоттық жобаны іске асыруды зерделейді. "Электровоз құрастыру зауыты" ЖШС Alstom-мен бірлесіп желінің электрлендірілмеген желілерінде жұмыс істейтін жаңа аккумуляторлық локомотивті енгізу бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Әлемдік үрдістерге сәйкес өнімді өткізу арналарын және жаңа бағыттарды дамыту

Көлік машиналарын жасаудың ішкі нарығын дамытумен қатар қауіпсіздік пен техникалық-пайдалану көрсеткіштері бойынша жоғары талаптарға жауап беретін бәсекеге қабілетті өнім шығаруды игеру есебінен сыртқы нарықтарда қатысуды ұлғайту орынды. Т / ж машина жасау секторының даму қарқынын арттыру үшін инвестициялық процесті ынталандыру қажет: ҒЗТКЖ-ға және өндіруші зауыттардың негізгі капиталына инвестициялар, кадр саясатын жетілдіру қажет.

Жетілдірілген сипаттамалары бар темір жол өнімдерін импортты алмастыру және өндіру жөніндегі жобаларды іске асыру үшін пайдаланылатын отандық қолдау ретінде "Қазақстанның Даму Банкі" АҚ, "Өнеркәсіпті дамыту қоры" АҚ және басқа да қаржы институттары арқылы жеңілдікпен қаржыландыру жолымен өнім экспортын ынталандыру жөніндегі шаралар кешенін көздеу қажет.

Осыған байланысты отандық өндірушілердің алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі ішкі сұранысты қанағаттандырумен қатар, дайын өнімді шектес нарықтарға экспорттау, компоненттер өндірісін оқшаулау және жаңа өткізу нарықтарын іздеу болып табылады.

Әлемдегі өзгерістер қазақстандық өндірушілер үшін өнімдерді сыртқы нарықтарда сату үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. "Проммашкомплект" ЖШС жетекші өндірушісі болып табылатын теміржол доңғалақтары нарығындағы ахуал перспективалы болып көрінеді, оған қоса "Степногорск БЖК" АҚ арбалардың букс тораптары үшін роликті мойынтіректерді шығару бойынша. Бұл кәсіпорындар ішкі және сыртқы нарықтарға бағытталған, олар қазіргі жағдайда доңғалақ пен мойынтірек өнімдерінде тапшылықты сезінуі мүмкін.